Przy okazji prac nad nowelizacją ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych posłowie otrzymali opinię Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej dotyczącą fundamentalnej kwestii statusu OFE. W opinii tej UKIE przytoczył polskie stanowisko w tej sprawie, podkreślające, że aktywa OFE stanowią cześć finansów publicznych i z tego tytułu nie podlegają swobodzie przepływu kapitału, po czym zaprezentował stanowisko Komisji Europejskiej, której zdaniem, wg UKIE „prawo UE nie pozostawia wątpliwości co do objęcia w całości Otwartych Funduszy Emerytalnych zasadą swobodnego przepływu kapitału. Zasada ta odnosi się do działalności komercyjnej prowadzonej przez Otwarte Fundusze Emerytalne. Są to spółki prywatne, którym projektowane przepisy ograniczają zakres swobody prowadzenia działalności gospodarczej oraz polityki inwestycyjnej. Środki, którymi dysponują te instytucje nie stanowią części finansów publicznych, gdyż pozostają w ich wyłącznej dyspozycji. Państwo narzuca jedynie sposób wykorzystania tak zgromadzonych środków. Wyłączenie spod zasady swobodnego przepływu kapitału byłoby możliwe, gdyby działalność inwestycyjna była prowadzona przez ZUS a nie przez OFE. Uzasadnieniem dal ww. przepisów nie może też, zdaniem KE, wyjątkowość polskiego systemu ubezpieczeń społecznych wśród systemów zabezpieczenia społecznego stosowanych w państwach członkowskich UE.”
Tymczasem w negocjacjach akcesyjnych z Unią Europejską, Polska zobowiązała się do objęcia zasadą swobody przepływu kapitału jedynie pracowniczych funduszy emerytalnych. Postanowienie to nie dotyczy obowiązkowych otwartych funduszy emerytalnych. Niezależnie od tego sama argumentacja Komisji Europejskiej, przytoczona przez UKIE w cytowanej wyżej opinii z 24 lipca 2003 r. świadczy o nieznajomości lub niezrozumieniu kształtu polskiego systemu emerytalnego. Wbrew tezie opisanej przez UKIE – otwarte fundusze emerytalne nie są spółkami prywatnymi. Taki charakter mają wyłącznie Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE), a nie Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE). OFE są odrębnymi od PTE podmiotami wyposażonymi w osobowość prawną. OFE, wbrew opisowi zawartemu w opinii UKIE, nie prowadzą działalności komercyjnej, lecz są szczególnymi osobami prawnymi utworzonymi wyłącznie w jednym celu to jest gromadzenia środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Zgodnie z obowiązującą ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych OFE nie prowadzi swobodnie polityki inwestycyjnej lecz lokuje swoje aktywa zgodnie z przepisami ustawy o OFE, dążąc do osiągnięcia maksymalnego stopnia bezpieczeństwa i rentowności dokonywanych lokat. Środki OFE są oddzielone prawnie od środków PTE zatem nie pozostają w swobodnej dyspozycji żadnych prywatnych spółek w ramach ich działalności komercyjnej. Ustawa ściśle limituje dostęp PTE do aktywów OFE – w postaci pobieranych przez PTE opłat. Przytoczona zatem przez UKIE argumentacja KE dotycząca objęcia OFE zasadą swobody przepływu kapitału oderwana jest całkowicie od rzeczywistego kształtu polskiego systemu emerytalnego. Poza systemem finansów publicznych pozostają pracownicze programy emerytalne, natomiast OFE, do których przynależność jest obowiązkowa i które stanowią specjalne osoby prawne utworzone tylko w jednym celu pozostają w sferze finansów publicznych. Poza tą sferą są natomiast zarządzające otwartymi funduszami emerytalnymi powszechne towarzystwa emerytalne. Są to bowiem prywatne spółki, których działalność polega na zarządzaniu aktywami OFE. Aktywa te jednak nie należą do tych spółek. Pomieszanie OFE i PTE opisane w opinii UKIE prowadzi zatem do fałszywych wniosków. Tymczasem OFE są częścią podstawowego, nie dodatkowego systemu emerytalnego. Opinia pomija fakt, że dodatkowym elementem systemu są obecnie jedynie pracownicze programy emerytalne, a jeżeli Sejm uchwali ustawę o indywidualnych kontach emerytalnych będą nimi także IKE. Do OFE trafia część składki, która dotychczas w całości trafiała do repartycyjnej części systemu. Państwo gwarantuje poziom emerytury minimalnej właśnie z obu obowiązkowych komponentów – kapitałowego i repartycyjnego, na zasadach na jakich dotychczas gwarantowało minimalną emeryturę z repartycyjnego systemu o zdefiniowanym świadczeniu. Państwo jest także gwarantem w ostatniej instancji pokrycia niedoboru w OFE. Gwarancje te dodatkowo potwierdzają przynależność aktywów OFE do sfery finansów publicznych. Z tych przyczyn przedstawione przez UKIE stanowisko KE uznać należy za rażąco błędne i zagrażające interesowi Polski, zwłaszcza w sytuacji, gdy dane historyczne wskazuję na wyższą rentowność inwestycji krajowych w stosunku do porównywalnych inwestycji zagranicznych oraz brak ryzyka kursowego w przypadku inwestycji krajowych.
Paweł Pelc
radca prawny
Wiceprezes Stowarzyszenia Rynku Kapitałowego UNFE
7 sierpnia 2003 r.