Kwestia stóp zastąpienia w nowym systemie emerytalnym jest jednym z najistoniejszych elementów pozwalającym na racjonalne podejmowanie decyzji związanych z przyszłą emeryturą i alokacją środków w ramach cyklu życia.
O ile stary system emerytalny oparty był na zasadzie zdefiniowanego świadczenia, o tyle nowy oparty jest na zasadzie zdefiniowanej składki. Oznacza, to w praktyce, że ryzyko poziomu przyszłego świadczenia przeniesiono na oszczędzającego na emeryturę. Stopa zastąpienia zależy bowiem od wysokości opłacanych składek, długości ich oszczędzania i tego kiedy były opłacane, wysokości waloryzacji w I filarze i wysokości stóp zwrotu w II filarze (netto po odjęciu kosztów), wieku przejścia na emeryturę, a w przypadku II filara także płci (w przypadku tablic oddzielnych dla każdej płci) i kosztów instytucji wypłacających emerytury.
Szczegółowa analiza oczekiwanych stóp zwrotu w nowym systemie została przygotowana w roku 2002 przez ówczesny Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE) w raporcie Stopy zastąpienia. Projekcje stóp zastąpienia w nowym systemie emerytalnym. Raport ten dostępny jest na stronie www.knuife.gov.pl.
Z raportu tego wynika, że szczególnie istotny wpływ na poziom stóp zastąpienia ma poziom stóp zwrotu.
W systemie emerytalnym w Polsce wciąż brak jest ustawy regulującej wypłatę świadczeń z II filaru. Wiadomo jedynie, że zgodnie z ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych powinna ona być dokonywana w formie emerytury dożywotniej przez wybraną przez członka OFE instytucję ubezpieczeń emerytalnych. Z ustawy o systemie ubezpieczeń oraz z ustawy o rentach i emeryturach z FUS wynika, że instytucją tą powinien być zakład emerytalny.
Projekt ustawy o zakładach emerytalnych z 1998 r. zakładał, że wypłata ta będzie dokonywana przez zakłady emerytalne w formie z gwarantowanym okresem płatności lub bez, indywidualnie, bądź jako małżeńska, przy zastosowaniu tablic dalszej oczekiwanej długości życia oddzielnie dla każdej płci i przy kosztach nie przekraczających 7%. Projekt ten nie został jednak przyjęty przez Sejm do końca kadencji i uległ zasadzie dyskontynuacji prac parlamentarnych.
W roku 2003 Sejm uchwalił obszerną nowelizację ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, która m.in. dokonała istotnych zmian w opłatach pobieranych przez OFE. Próby analizy wpływu tych zmian na poziom stóp zastąpienia w II filarze podjęła Beata Putelbergier w artykule II filar. Jaka składka, jak emerytura?
.
Próba ta jednak nie jest w pełni precyzyjna i może prowadzić do błędnych wniosków. W opisie systemu autorka analizy pominęła konstrukcję rachunku premiowego, na który po nowelizacji ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych przekazywane jest 0,005% wartości aktywów netto w skali miesiąca. W myśl znowelizowanych przepisów kwota ta trafia w całości lub części do PTE lub wraca w całości lub części do aktywów OFE w zależności od wyników inwestycyjnych danego OFE w stosunku do innych OFE. W efekcie ustalenie rzeczywistego poziomu opłat pobieranych przez PTE z aktywów OFE przestało być możliwe ex ante, a możliwe jest jedynie ex post. Pominięcie przez autorkę tego czynnika prowadzi ją do błędnego wniosku odnoszącego brak przejrzystości struktury opłat jedynie do rozwiązań sprzed kwietnia 2004. Autorka pomija także przepisy przejściowe, zgodnie z którymi dotychczasowi członkowie OFE korzystają z obniżek i zróżnicowania poziomu opłat wynikających z uprzednio obowiązujących rozwiązań w zakresie prowizji od składki. Jednocześnie część OFE zdecydowało się na zróżnicowanie sytuacji prawnej członków w zależności nie tylko od dnia wejścia w życie ustawy, ale także od dnia jej ogłoszenia, w wyniku czego część członków OFE doświadczyło podwyższenia poziomu opłat. W efekcie o wysokości poziomu opłat decyduje obecnie zarówno staż członkowski (w stosunku do części członków OFE) jak i data przystąpienia do OFE i OFE stosują różne tabele opłat od składki w zależności od daty przystąpienia do funduszu. W wyniku zmian system opłat jest zatem znacznie bardziej skomplikowany i mniej przejrzysty niż przed nowelizacją. Model opłat funkcjonujący przed nowelizacją wymagał uproszczenia, a nie dodatkowego skomplikowania. Dodatkowo przejrzystość systemu ogranicza wprowadzone nowelizacją wyłączenie ujawniania części opłat potrącanych z aktywów funduszu w jego statucie.
W analizie zawarta jest błędna informacja, że wszystkie OFE ustaliły od 1 kwietnia 2004 r. wysokość opłaty od składki na górnym poziomie zaproponowanym w nowelizacji. Pomija ona bowiem OFE Allianz Polska, który pozostawił wysokość opłat na poziomie obowiązującym przed nowelizacją, a więc poniżej maksymalnego poziomu opłaty do roku 2013. Nieprecyzyjny jest także opis skutków zmian dla obecnych członków OFE. Przepisy przejściowe co do zasady uniemożliwiają podwyższenie opłat pobieranych od dotychczasowych członków (luka dotyczyła okresu między ogłoszeniem ustawy a jej wejściem w życie, co niektóre OFE wykorzystały ze szkodą dla interesu członków OFE), ale nie gwarantują dalszego obniżania opłat (część OFE wycofała się z obietnic obniżki opłat w zależności od stażu dla członków, którzy nabyli te uprawnienia po wejściu w życie nowych przepisów)
2 grudnia 2004 r.